Selenyum Minerali Nedir, Faydaları Nelerdir?

Selenyum, vücudun temel fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için gerekli olan bir elementtir. Selenyum doğada doğal olarak bulunduğu gibi selenyum ihtiyacını gıda takviyeleri yardımıyla karşılamak da mümkündür. Selenyum minerali nedir? Selenyum mineralinin faydaları nelerdir? gibi soruların yanıtları ve selenyum minerali hakkında daha fazla bilgi edinmek için yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.

Selenyum Minerali Nedir?

Selenyum. toprakta, suda ve havada bulunan; insan vücudu için olmazsa olmaz minerallerden bir tanesidir. İnsanlar ve hayvanlar, mineralleri dışarıdan hazır olarak alırlar; bir başka ifadeyle mineraller insan vücudunda üretilmez ve sentezlenmez. Hayati fonksiyonların devam etmesinde her mineralin ayrı bir görevi bulunur. Bu nedenle bir mineralin eksikliği bir başka mineralle giderilemez. Ancak bir tanesinde olan eksiklik, insan vücudundaki diğer vitamin ve minerallerin çalışma mekanizmasını olumsuz yönde etkileyebilir. Selenyum da canlıların yaşamı için gerekli olan esansiyel elementlerden bir tanesidir. İlk defa 1817 yılında İsveçli bilim insanları tarafından tanımlanan selenyum, o dönemlerde sadece toksisite etkisi ile bilinirken yapılan bilimsel araştırmalar neticesinde günümüzde selenyum, insan sağlığına olan sayısız faydası ile de ön plana çıkar. Selenyum doğada organik (selenometiyonin ve selenosistein) ve inorganik (selenat ve selenit) olmak üzere iki formda bulunur. Periyodik cetvelde 6A grubunda bulunan, Se şeklinde gösterilen selenyum minerali, insan vücudunda düzenleyici olarak görev alır ve birçok enziminin yapısına kofaktör olarak katılır. Bu nedenle selenyum, günlük beslenme listesinin içerisinde mutlaka yer verilmesi gereken bir elementtir. Düzenli ve sağlıklı beslenen bireyler günlük selenyum ihtiyacını, besinler yardımıyla büyük ölçüde karşılarlar. Selenyum, başta kas ve iskelet sistemi olmak üzere tüm doku ve hücreler için gereklidir.

Selenyum, insan vücudunda depolanabilir bir mineraldir. Vücuttaki selenyumun büyük kısmı, iskelet kasında depolanır. Bunun yanında günlük olarak yeterli miktarda selenyum alan kişilerde karaciğer, böbrek, testis ve tiroit bezinde de vücudun ihtiyacını karşılayacak miktarda Se bulunur. Selenyumun insan vücudundaki emilimi onikiparmak bağırsağında bir diğer adıyla duodenumda gerçekleşir.

Selenyumun Faydaları Nelerdir?

Eski zamanlarda selenyum, görme bozukluklarına neden olabilen toksik bir element olarak değerlendirilirken; 1957 yılında bilim insanlarının E vitamini eksikliği bulunan farelere Se verilmesinin, karaciğer nekrozunu önlediğini keşfetmesinden bu yana selenyum, organizma için sayısız faydası olan bir mineral olarak değerlendirilmektedir. Selenyum mineralinin kanseri önlediğine yönelik güçlü çalışmalar mevcuttur Bunun yanında depresyonla mücadele üzerinde de selenyumun olumlu etkisi olduğu düşünülür. İnsan sağlığına katkısı tartışmasız olan selenyum faydaları şu şekilde sıralanabilir:

• Selenyumun kanseri önlediğine ve kanser vakalarında hastalığın ilerlemesini yavaşlattığına yönelik pek çok çalışma vardır. Farklı ülkelerde yaşayan kanser hastalarından alınan kan örneklerini laboratuvar ortamında inceleyen bilim insanlarının, bu hastalarda kandaki selenyum düzeylerinin düşük olduğunu fark etmesi ile birlikte o günden bu yana selenyum ve kanser arasında yakından ilişki olduğu düşünülmektedir. Özellikle karaciğer, mide ve bağırsak kanseri hastalarının kanlarındaki selenyum düzeylerinin olması gerekenin altında olduğu bilinmektedir. Bu bilgiler ışığında selenyumun kanseri önlemeye ve ilerlemesini durdurmaya yardımcı bir mineral olduğu söylenebilir.
• Selenyumun bilinen bir diğer önemli faydası da kalp ve damar sağlığı üzerinedir. Koroner arter hastası kişilerin kanlarındaki selenyum düzeyleri ölçüldüğünde selenyum miktarının olması gerekenin altında olduğu görülür.
• Selenyum güçlü bir antioksidandır. Bu özelliği sayesinde serbest radikallerle savaşır ve alyuvarları korur.
• Selenyum, yaşlanma sürecini yavaşlatması ile bilinen bir mineraldir.
• Selenyum oksidatif stresi azaltarak bağışıklık sisteminin normal çalışmasına katkıda bulunur. HIV gibi bağışıklık sistemi hastalığı bulunan kişilere hastalığa bağlı semptomları hafifletmek amacıyla selenyum takviyesi verilen örnekler mevcuttur.
• Selenyum, hormonların ve iç salgı bezlerinin fonksiyonuna katkıda bulunur. Tiroit bezinin düzgün çalışması, sağlıklı bir yaşam sürdürmek için çok önemlidir. Selenyum minerali tiroit bezinin çalışmasını destekler. Diğer organlarla kıyaslandığında tiroit bezindeki Se miktarı oldukça fazladır. Bilimsel kaynaklara göre tiroit bezinin kronik hastalıklarından olan haşimato hastalığı ile selenyum eksikliği arasında ilişki bulunmaktadır.
• Erkek üreme organı olan testisler, selenyum depolar. Depolanan selenyum spermin kalitesini, şeklini ve sayısını olumlu yönde etkiler.
• Selenyumun faydaları sadece beden sağlığı ile sınırlı değildir. Selenyumun ruh sağlığı üzerinde de olumlu katkıları vardır. Günlük diyetinde yeterli miktarda selenyum alan kişilerde depresyon ve anksiyete gibi rahatsızlıklara daha az rastlanır.

Selenyum Eksiklik Belirtileri Nelerdir?

Selenyumun eksikliği pek çok sağlık sorunu ile kendisini gösterebilir. Selenyum eksikliğinin başlıca belirtileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Selenyum eksikliği halinde kardiyovasküler hastalıklar gelişebilir.
• Selenyum, kas ve iskelet sistemi üzerinde olumlu katkıları olan esansiyel bir element olduğundan eksikliği durumunda iskelet sistemini etkileyen distrofi gibi hastalıklar görülebilir.
• Selenyum eksikliğinde çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği görülebilir.
• Selenyumun bir diğer önemli faydası da üreme fonksiyonları üzerinedir. Selenyum eksikliğinin hem kadınlarda hem de erkeklerde infertiliteye neden olduğunu gösteren pek çok araştırma mevcuttur. Selenyum eksikliği özellikle erkeklerde üreme problemleri görülmesine neden olabilir.
• Selenyum eksikliği halinde tiroit bezinden salınan T4 hormonunda artış meydana gelebilir. Bu durum hipertiroidi olarak bilinen çarpıntı, çabuk yorulma, kilo kaybı gibi belirtilerle kendisini gösteren ciddi bir sağlık probleminin ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Karaciğer, selenyumun sentezinde aktif rol oynar. Selenyum eksikliği halinde hepatit, siroz gibi karaciğer hastalıkları ortaya çıkabilir.
• Selenyum eksikliği diyabet ve insülin direnci oluşmasına neden olabilir.
• Selenyum ve Alzheimer arasındaki ilişki konusundaki çalışmalar, yeterli düzeyde olmakla birlikte selenyum seviyesinin düşük olmasının Alzheimer riskini artırabileceği düşünülmektedir.
• Selenyum eksikliği halinde ruh sağlığı olumsuz etkilenebilir. Selenyum eksikliği bulunan kişilerde depresyon ve anksiyete gibi sağlık sorunlarına yatkınlık görülür.

Selenyum Eksiklik Nedenleri Nelerdir?

Bitkiler ve hayvanlar, topraktaki selenyumu toplar. İnsanlar, bitkisel ve hayvansal kaynaklı besinleri tükettiklerinde günlük selenyum ihtiyacını büyük oranda karşılarlar. Selenyum, ağırlıklı olarak volkanik kayaçların bulunduğu yerlerde bulunan bir mineraldir. Bu nedenle selenyum minerali her bölgede aynı miktarda bulunmaz. Selenyum bakımından fakir bölgelerde yaşayan insanlarda selenyum eksikliği görülebilir. Buna ek olarak, mide ve bağırsak hastalığı gibi sindirim sistemi hastalığı bulunan kişilerde besinlerin sindirim süreci tamamlanamaz ve neticede selenyum eksikliği görülebilir. Hamile kadınlarda ve emziren kadınlarda da selenyum eksikliğine sık rastlanır.

Selenyum Fazlalık Belirtileri Nelerdir?

Selenyumun eksikliği kadar fazlalığı da insan sağlığına ciddi hasarlar verebilir. Selenyumun fazlalığı halinde başta tiroit, karaciğer ve kalp olmak üzere pek çok doku ve organda tahribat meydana gelir. Selenyum fazlalığına bağlı gelişen en ağır tablolardan bir tanesi, selenyum zehirlenmesidir. Selenyum fazlalığının en yaygın görülen belirtilerinden bazıları şu şekildedir:

• Selenyum fazlalığı, sindirim sistemine ve sindirime yardımcı olan organlara zarar verebilir. Selenyum fazlalığı halinde karında şişlik, hazımsızlık gibi mide ve bağırsak problemleri görülebilir. Sindirime yardımcı organlardan biri olan karaciğer, selenyumun en çok bulunduğu organlardan bir tanesidir. Selenyum karaciğerden kana karışır, ancak selenyumun fazlalığı da karaciğerde siroz hastalığı gibi hayatı tehdit eden hastalıklar ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Selenyumdan zengin topraklarda yaşayan kişilerde diş çürüklerinin diğer bölgelerde yaşayan insanlara kıyasla daha fazla olduğu görülür.
• Selenyum fazlalığında tırnaklar zayıflar ve çabuk kırılır.
• Saç dökülmesi, selenyum fazlalığının bir diğer belirtisidir.
• Selenyum fazlalığı bulunan kişilerin nefeslerinde sarımsak kokusu hissedilir.
• Selenyum, kas ve iskelet sisteminde yoğun olarak bulunduğundan fazlalığı halinde reflekslerde bozulma, his kaybı ve felç görülebilir.
• Selenyum, prostat kanserini önlemeye yardımcı minerallerden olmasına rağmen prostat kanserli hastaların yüksek dozlarda selenyum tüketmesi, kanserin ilerlemesine ve yayılmasına neden olabilir.
• Selenyum eksikliği halinde titreme ve yüksek ateş görülebilir.

Selenyum Fazlalık Nedenleri Nelerdir?

Selenyum doğada bulunan ve canlı organizmalar için esansiyel kabul edilen bir elementtir. Bitkiler selenyumu topraktan alır ve diğer canlılar, selenyum ihtiyacının büyük çoğunluğunu bitkiler yardımıyla karşılar. Selenyum fazlalığının nedenlerinin başında selenyum bakımından zengin topraklarda yaşamak gelir. Yüksek dozda endüstriyel selenyuma maruz kalmak, selenyum fazlalığına neden olabilir. Bunun yanında günlük olarak alınması gerekenden fazla miktarda selenyum almak da selenyum fazlalığının en sık görülen nedenlerindendir.

Selenyum Minerali Hangi Besinlerde Bulunur?

Selenyum, toprakta, suda ve havada bulunan; ana kaynağı doğa olan bir elementtir. Bu nedenle doğada bulunan pek çok bitki ve hayvanda farklı ölçülerde selenyum bulunur. Özellikle balık, tavuk, kırmızı et, sakatat ve yumurta gibi hayvansal gıdalar, iyi bir selenyum kaynağıdır. Hayvansal gıdalara ek olarak bitkiler de topraktaki selenyumu aldıklarından iyi bir selenyum kaynağıdır. Ancak bitkilerin bileşiğinde bulunan selenyum miktarı, bitkinin yetiştiği toprağın özelliğine göre değişiklik gösterir. Selenyum hayvansal kaynaklı besinlerde selenosistein, bitkisel kaynaklı besinlerde selenometiyonin formunda bulunur. Her iki form da dengeli alındığı müddetçe günlük selenyum ihtiyacını büyük oranda karşılar. Besinlerin bileşiminde bulunan selenyum miktarları şu şekildedir:

• Sakatatlar selenyum bakımından zengin besinlerdir. Yaklaşık 100 gr dana böbreği 155,3 mcg, 100 gr dana karaciğeri 53,3 mcg selenyum içerir.
• Mercimek, susam, nohut başta olmak üzere yağlı tohumlar ve kuru baklagiller iyi bir selenyum kaynağıdır. Yaklaşık olarak 100 gr yeşil mercimek 102 mcg, 100 gr susam 40,3 mcg, 100 gr kırmızı mercimek 40,4 mcg, 100 gr nohut 31,1 mcg selenyum içerir.
• Yumurta ve yumurta ürünlerinin içerisinde de bol miktarda selenyum bulunur. 100 gr yumurtada yaklaşık olarak 53 mcg selenyum bulunur.
• Selenyum bakımından zengin bir diğer besin grubu da deniz ürünleridir. Yaklaşık olarak 100 gr midyede 48,9 mcg, 100 gr hamside 46,6 mcg, 100 gr ton balığında 43,9 mcg selenyum bulunur.
• Bunlara ek olarak, süt ve süt ürünleri de selenyum bakımından oldukça zengindir. Yaklaşık olarak 100 gr keçi peyniri 21 mcg, 100 gr süt 5,6 mcg selenyum içerir.

Günlük Selenyum İhtiyacı

Selenyum, canlılar için olmazsa olmaz olan esansiyel elementlerden bir tanesidir. Selenyum eksikliği, tiroit bezi ve karaciğer hastalıkları başta olmak üzere kalp damar hastalıkları, infertilite (kısırlık), saç ve cilt problemleri, kas ve iskelet sistemi hastalıkları ve kanser gibi ciddi sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle vücut için gerekli olan selenyum ihtiyacının günlük olarak alınması önemlidir. Selenyum fazlalığının da çeşitli sağlık sorunlarına neden olabileceği bilindiğinden, diyetlerle veya gıda takviyeleriyle alınan selenyum miktarında günlük selenyum ihtiyacını aşmamak önemlidir. Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı Türkiye Beslenme Rehberi verilerinde hem yetişkin kadınlarda hem yetişkin erkeklerde, günlük 70 mcg selenyum alımının yeterli olduğu görülmektedir.

Sağlıklı ve dengeli beslenen kişilerde diyetle alınan selenyum ile günlük selenyum ihtiyacı büyük oranda karşılanabilir. Ancak onikiparmak bağırsağı gibi organların hastalığı veya hamilelik gibi durumlarda selenyum eksikliğine ve buna bağlı olarak çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Selenyum eksikliği bulunan kişilerin bir uzmana danışarak serum selenyum seviyelerini ölçtürmeleri ve uzmanların gerekli görmesi halinde gıda takviyeleri yardımıyla günlük selenyum ihtiyaçlarını karşılamaları önemlidir.